Vanwaar komt oorpijn bij het vliegen en duiken?

Hoe druk ons parten speelt in de lucht en onderwater

Door Nel

Geplaatst op 29 september 2022

Oorpijn bij het vliegen is een veel voorkomend probleem. Dit komt door de veranderende luchtdruk bij het stijgen en dalen. Wanneer de druk in het middenoor zich niet meteen aanpast, wordt het trommelvlies naar buiten of net naar binnen geduwd. Dat geeft pijnklachten. Hetzelfde kan zich onderwater voordoen. Vooral bij diep onderwater duiken, maar soms ook al bij ondiep onderwater zwemmen.

Hoe ontstaat oorpijn bij het vliegen?

Een vliegtuig kan je eigenlijk vergelijken met een drukcabine. De luchtdruk in een vliegtuig wordt kunstmatig op peil gehouden en ligt daardoor in de lucht lager dan we gewoon zijn op de begane grond.

Buis van Eustachius

Bij het opstijgen wordt de luchtdruk geleidelijk minder. Hierdoor ontstaat een overdruk achter het trommelvlies en wordt het trommelvlies naar buiten gedrukt. Via de buis van Eustachius kan de druk in het middenoor gelijk gemaakt worden met de omgevingsdruk. Dankzij die ventielwerking kan het teveel aan lucht dus naar buiten. Van zodra de lucht weer buiten is, wordt de druk voor en achter het trommelvlies weer gelijk en zwakt de eventuele pijn af.

Wanneer een vliegtuig daalt, neemt de druk in het vliegtuig dan weer geleidelijk toe. De druk buiten het trommelvlies wordt groter, terwijl de druk in het middenoor achter het trommelvlies in eerste instantie gelijk blijft. Bijgevolg wordt het trommelvlies op dat moment naar binnen gedrukt. Ook hier kan de lucht via de buis van Eustachius naar het middenoor. Alleen gaat lucht makkelijker naar buiten dan naar binnen. Dit is meteen ook de verklaring waarom mensen vooral bij het dalen eerder last krijgen.

Kinderen aan boord

Kleine kinderen hebben bij het vliegen sneller oorpijn dan volwassenen. Dat komt omdat hun buis van Eustachius vaak nog horizontaal ligt en dus minder efficiënt werkt. Hierdoor worden de drukverschillen minder makkelijk opgevangen.

Hoe verklaar je oorpijn bij het duiken?

De verklaring van oorpijn bij het duiken is eigenlijk vaak dezelfde als die van het afdalen bij een vlucht. Hoe dieper je daalt bij het duiken, hoe groter de druk buiten het trommelvlies wordt. Dat terwijl de druk in het middenoor achter het trommelvlies in eerste instantie nog gelijk blijft. Pas wanneer dit gebrekkig evenwicht zich herstelt, ebt de pijn weg.

Anders dan bij vliegen, kan bij duiken door contact met het water ook een ontsteking van het buitenoor ontstaan. Blijft het oor vochtig na onderdompeling in het water, dan kan dit vocht in de warme lichaamstemperatuur van het oor immers bacteriën aantrekken. Zo kan je het zogenaamde zwemmersoor oplopen.

Kan een verkoudheid bij vliegen en duiken kwaad?

Bij een verkoudheid of een allergie zoals hooikoorts functioneert de buis van Eustachius minder goed. Op dat moment beperken de gezwollen slijmvliezen in keel en neus de doorgang van dit verbindingskanaal tussen de neus-/keelholte en het middenoor. Dat kan zowel bij het duiken als bij het vliegen kwalijke gevolgen hebben.

Bij vliegen kan een ernstige verkoudheid of allergie tot stekende oorpijn leiden en kan de druk in heel uitzonderlijke gevallen zelfs het trommelvlies beschadigen. Vliegen met een ernstige verkoudheid is dan ook niet heel verstandig.

Bij duiken kan zelfs een kleine verkoudheid al problematisch zijn. Duiken met een verkoudheid wordt dan ook echt afgeraden.

Andere klachten bij vliegen en duiken

Gehoorafname en tinnitus

Andere klachten bij het dalen in een vliegtuig zijn een dof gevoel met afname van het gehoor en last van oorsuizen. Omdat bij overdruk en onderdruk de beweeglijkheid van het trommelvlies verkleint, kan het geluid minder goed worden doorgegeven. Dat kan een dof gevoel, een afname van het gehoor en soms ook (tijdelijk) tinnitus veroorzaken.

Tinnitus en gehoorafname kunnen ook voorkomen bij het duiken. Deze wijzen dan vaak op een perforatie of een scheur van het trommelvlies door het diep onder water gaan.

Barotrauma

Bij het vliegen kan uitzonderlijk een barotrauma ontstaan wanneer de druk in de cabine plots toeneemt. Dit kan gebeuren bij een noodlanding met een zeer snelle afdaling of bij een plots wegvallen van de druk in het vliegtuig. De cellen in het oor kunnen dan beschadigd raken en het trommelvlies kan gescheurd of geperforeerd raken.

Een barotrauma als gevolg van het duiken is daarentegen niet heel uitzonderlijk. Meestal gaat de pijn gecombineerd met afscheiding van bloed. Soms is er ook afscheiding van vocht en treedt er gehoorverlies en tinnitus op.

Hoe oorpijn bij vliegen en duiken tegengaan?

Bij vliegen kan slikken, gapen of kauwen de buis van Eustachius openen en het verschil in druk wegnemen. Bij de afdaling kan het zinvol zijn om de neus dicht te houden. Voor kleine kinderen helpt drinken tijdens het dalen.

Wanneer kauw-, geeuw-, gaap- of slikbewegingen niet helpen, probeer je best de oren te klaren. Dit is wat duikers aanleren om te doen wanneer ze te maken krijgen met toenemende druk (zie onder).

Ook nuttig zijn drukregulerende oorpluggen. Die zorgen ervoor dat de druk in de gehoorgang op een geleidelijke manier verandert, waardoor de buis van Eustachius beter in staat is de drukveranderingen op te vangen.

Bij een lichte verkoudheid of allergie kan een neusspray helpen bij het vliegen. Het is aangeraden om hier wel enkele dagen voor de vlucht mee te beginnen.

Bij duiken is het vooral zaak om de oren voldoende te klaren. Dit doe je door je neus en mond dicht te houden terwijl je tegelijk stootsgewijs uitademt om de druk in de neus-en keelholte te verhogen. Zo opent de buis van Eustachius zich kort en stroomt de lucht in de trommelholte. Het uitademen mag wel niet te fors zijn.

Verder is het belangrijk om niet te duiken met een verkoudheid. Zelfs niet met een neusspray omdat de werking ervan mogelijk korter is dan de geplande duik. Wanneer op diepte de overdruk dan niet kan ontsnappen via de buis van Eustachius, kan het trommelvlies scheuren.

Wanneer is een bezoek aan de huisarts wenselijk?

De pijn die ontstaat bij vliegen of duiken is doorgaans van voorbijgaande aard. Een bezoek aan de dokter is bijgevolg zelden nodig.

Heb je meerdere dagen na het duiken nog steeds pijn, neemt je pijn toe of is er afscheiding van bloed of vocht uit je oor, dan is een bezoek aan de dokter absoluut noodzakelijk. Mogelijk liep je een zwemmersoor of een scheur of perforatie van het trommelvlies op.

Met een zwemmersoor heb je medicatie nodig. Een trommelvliesperforatie herstelt dan wel vaak vanzelf, het herstel kan toch soms maanden duren. Bij sommige perforaties is bovendien een medische behandeling nodig. Tijdens het herstel is het belangrijk het oor droog te houden en bij hoesten, niezen en persen voorzichtig te zijn.

Herstelt een trommelvliesperforatie niet (voldoende), dan zal je huisarts je doorverwijzen naar een NKO-arts. Deze kan eventueel een herstellende operatie uitvoeren.