Bij stress doet je lichaam een poging om zich aan te passen aan een veranderde omgeving. Er bestaat positieve stress (de opwinding voor een optreden, een nieuwe job of taak …) en negatieve stress (onaangename wijzigingen die je uit je comfortzone halen).

Hans Selye, vader van de stresstheorie, publiceerde al in 1936 zijn ‘General Adaptation Syndrome’ theorie. De kern? De lichamelijke reactie op stress verloopt volgens een vast patroon in drie fases: een alarmfase, een weerstandsfase en een uitputtingsfase. In elke fase ondergaat je lichaam veranderingen.

Na het doorlopen van deze fases, duurt het enige tijd vooraleer het lichaam terugkeert naar zijn normale toestand. Bij aanhoudende of herhaalde stress, heeft het lichaam echter te weinig tijd om te herstellen wat op langere termijn schadelijk kan zijn voor de gezondheid en het functioneren.

1. De alarmfase

Alarm! Er doet zich in je onmiddellijke leefwereld een wijziging voor die je uit je comfortzone haalt. Wanneer je deze verandering als bedreiging ervaart, zal je alertheid onmiddellijk stijgen, waardoor er 3 mogelijke reflexen ontstaan: vluchten (de nieuwe situatie ontvluchten, zoals weglopen van een gevaarlijke hond), vechten (fysiek of psychisch) of bevriezen (bijvoorbeeld je verstoppen bij een bankoverval). Dit overlevingsmechanisme wordt ook wel de fight-flight-freeze response genoemd.

In je lichaam gebeurt er ook het één en ander. Er komt adrenaline vrij, wat een energieboost geeft. Je hart gaat sneller slaan om meer zuurstof rond te pompen (die je nodig hebt om te vluchten of te vechten). Tegelijk komt er cortisol vrij, een stresshormoon met een ontstekingsremmende werking dat je immuunrespons onderdrukt. Het zorgt er voor dat je bijvoorbeeld zelfs met een verzwikte enkel uit een brandend huis kan vluchten.

2. De weerstandsfase

Je lichaam is niet in staat om de alarmfase langdurig vol te houden. Indien de stressor te lang aanhoudt, ga je geleidelijk over naar de weerstandsfase. Daarbij probeert je lichaam zich aan te passen aan het verhoogde stressniveau en blijft het in een te hoge mate stresshormonen vrijgeven.

In de weerstandsfase denk je misschien dat je de stressor de baas kan, maar de fysiologische reacties vertellen een ander verhaal. Blijft de stressor voortdurend aanwezig (bijvoorbeeld geen ontspanning van je werk), dreigt de uitputtingsfase. Prikkelbaarheid, irritatie, concentratiestoornissen en plotse stemmingswijzigingen zijn enkele alarmsignalen.

3. De uitputtingsfase

In de uitputtingsfase gaat het fysiek en emotioneel van kwaad naar erger. Je lichaam kan niet langer genoeg voldoende cortisol blijven produceren en geraakt uitgeput. Je wordt sneller ziek en voelt je oververmoeid, lusteloos, angstig en prikkelbaar. Wanneer je te lang in deze uitputtingsfase verkeert, dreigen ernstige gezondheidsproblemen zoals burn-out en depressie. Het herstel van deze fase kan dan ook maanden rust vergen.

Wat kan je eraan doen?

Tijdig de signalen van een alarm-, weerstands- of uitputtingsfase herkennen én erkennen is cruciaal om doeltreffend te kunnen ingrijpen. Denk aan een weekendje weg, sporten, verlof nemen of eens iets compleet anders doen. Op die manier vermijd je de uitputtingsfase.

Wie signalen negeert bij aanhoudende stress, komt al snel in een situatie terecht waarbij professionele hulp nodig is om er terug bovenop te komen.